भाइरल भिडियो हेर्दा सावधान ! एआई फेकले बदल्दैछ डिजिटल दुनियाँ र नेपालको परिवेश

काठमाडौं – सामाजिक सञ्जालमा भाइरल हुने ती छोटो भिडियोहरू अब आँखाले मात्र सत्य ठान्न मिल्दैन। प्रेमी–प्रेमिकाको न्यानो क्षण, रमाइलो जनावरको झलक, वा प्रभावशाली भाषण देखिने भिडियोहरू प्रायः कृत्रिम बुद्धिमत्ता (एआई) द्वारा बनाइएका ‘डिपफेक’ वा ‘चिपफेक’ हुन सक्छन्। डिजिटल दुनियाँले वास्तविकता र कल्पनाबीचको सीमा झन् अस्पष्ट बनाएको छ।

नेपालमा पनि यो प्रविधिको जोखिम तीव्र रूपमा देखिन थालेको छ। केही उदाहरणहरूमा, Swarnim Wagle, राष्ट्रिय स्वतन्त्र पार्टीका उपाध्यक्ष, को आवाज क्लोन गरेर बनाइएको अडियो सामाजिक सञ्जालमा भाइरल भयो। उनले आफैं Cyber Bureau, नेपाल प्रहरीमा उजुरी दायर गर्नुपर्‍यो। त्यस्तै, स्थानीय तहको निर्वाचन र राजनीतिक घटनाक्रमसँग सम्बन्धित केही नक्कली भिडियो र फोटो क्लिपहरूले जनमानसमा भ्रम सिर्जना गरेका छन्। यद्यपि ती सबै सामग्री एआईले बनाएका थिए वा थिएनन् भन्ने आधिकारिक पुष्टि छैन।

विशेषज्ञहरूले भन्छन्, अहिलेका एआई उपकरणहरूले बनाएका भिडियो प्रायः छोटो, ब्लरी र कम गुणस्तरका हुन्छन्। विश्वविख्यात कम्प्युटर विज्ञान विज्ञ Hany Faridका अनुसार, “कम गुणस्तर, छोटो अवधि र अवास्तविक चलचलो भएका भिडियोहरू अहिलेका प्रमुख संकेत हुन्। तर भविष्यमा यी संकेत हराउने छन्। आँखाले मात्र सत्य छुट्याउन सकिँदैन।”

नेपालमा एआई–निर्मित सामग्रीले गलत सूचना फैलाउने, प्रचार–प्रसार गर्ने र जनमतमा असर पार्ने खतरा बढाएको छ। युवा पुस्ता, विशेषगरी Gen Z, डिजिटल मञ्चमा भ्रष्टाचार, सामाजिक न्याय र वातावरणीय चेतनाका लागि सक्रिय छन्। तर एआईको दुरुपयोगले उनीहरूको आन्दोलनलाई गलत अर्थमा देखाउन, झुठा प्रमाण प्रस्तुत गर्न र सामाजिक धारणा प्रभावित गर्न सजिलो बनाएको छ।

सामाजिक सञ्जालमा भाइरल हुने सामग्री हेर्दा अब आँखाले मात्र मूल्याङ्कन गर्नु पर्याप्त छैन। स्रोत, पोस्ट गर्ने व्यक्ति, प्रसारण माध्यम र प्रमाणित तथ्यको समीक्षा अनिवार्य भइसकेको छ। नेपाली प्रयोगकर्ताले हरेक भिडियो हेर्दा यसको उत्पत्ति, प्रसारण स्रोत र सामाजिक सन्दर्भमा ध्यान दिनुपर्ने समय आएको छ।

डिजिटल दुनियाँमा आँखाले मात्र विश्वास गर्नु पर्याप्त छैन। Gen Z र अन्य युवा पुस्ताले डिजिटल सचेतना, एआई दुरुपयोग रोकथाम र गलत प्रचार–प्रसारको पहिचानमा सक्रिय भूमिका खेल्न सिक्नु नै भविष्यमा सत्य र विश्वसनीयता कायम राख्ने उपाय हो। सजगता, स्रोत परीक्षण र जिम्मेवार साझेदारीले मात्र डिजिटल दुनियाँमा वास्तविकता र कल्पनाबीचको भ्रामक अन्तर कम गर्न सक्छ।